บทวิเคราะห์
คุณค่าด้านวรรณศิลป์
เนื่องจากเรื่องที่นำมาเรียนนี้มีเนื้อหาเกี่ยวกับมหาชาติโดยรวม โดยมีการหยิบยกมาเป็นตัวอย่างจากร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดกทั้งภาคกลาง ภาคเหนือ ภาคอีสาน และภาคใต้ เพื่อแสดงให้เห็นว่า มหาชาติเป็นที่นิยมในทุกภาคทั่วประเทศไทย และด้วยความศรัทธาในพระพุทธศาสนา จึงมีการแต่งมหาชาติสำนวนต่างๆ ขึ้นอย่างหลากหลาย
มหาชาติแต่ละสำนวน มีความแตกต่างกันในแต่ละท้องถิ่น สำหรับภาคกลางถือว่าร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดกที่กวีทั้ง ๖ ท่านได้แต่งไว้นั้น เยี่ยมยอดในเรื่องภาษาวรรณศิลป์ เช่น ตอนพระอัจจุตฤาษีบอกเส้นทางไปเขาวงกตแก่ชูชก ซึ่งได้พรรณนาโดยใช้คำอลังการและสัมผัสอักษรแพรวพราว
คุณค่าด้านเนื้อหา
๑. รู้เนื้อเรื่องโดยย่อของมหาชาติทั้ง ๑๓ กัณฑ์ เป็นพื้นฐานในการศึกษาวรรณคดีเรื่อง มหาชาติหรือมหาเวสันดรสำนวนต่างๆ ต่อไป
๒. รู้จักลักษณะของมหาชาติสำนวนต่างๆ ซึ่งมีลักษณะเด่นแตกต่างกันออกไป ทั้งมหาชาติภาคกลาง มหาชาติภาคเหนือ มหาชาติภาคอีสาน และมหาชาติภาคใต้
๓. รู้ลักษณะเฉพาะของสังคมไทยในท้องถิ่นต่างๆ จากมหาชาติสำนวนท้องถิ่น
คุณค่าทางด้านปัญญาและความคิด
๑. การทำบุญจะให้ทำเสร็จสมประสงค์ต้องอธิฐานจิต ตั้งเป้าหมายชีวิตที่ตนปรารถนาไว้ แต่ความปรารถนาจะสำเร็จสมดังตั้งใจหรือไม่ ผู้นั้นต้องมีศีลบริบูรณ์
๒. การทำความดีต้องทำเรื่อยไป ทุกชาติทุกภพต่อเนื่องไม่ขาดสาย
๓. ในเรื่องมหาชาติได้แสดงตัวอย่างของพระที่ยิ่งใหญ่ด้วยทศบารมี เห็นตัวอย่างการบำเพ็ญบารมีอันยากยิ่งที่มนุษย์ปุถุชนธรรมดาจะได้
๔. คุณค่าของของมหาชาติเป็นเรื่องที่ประจักษ์ชัดในศรัทธาของพระพุทธศาสนิกชนมายาวนานตั้งแต่สมัยสุโขทัยดังที่ปรากฏในจารึกนครชุม
๕. แสดงให้เห็นถึงความเชื่อและความศรัทธาในพระพุทธศาสนาที่อยู่คู่กับสังคมไทยจากอดีตจนถึงปัจจุบัน
๖. สะท้อนให้เห็นถึงประเพณีทางพระพุทธศาสนาที่สำคัญเกี่ยวกับการทำบุญฟังเทศน์ของพุทธศาสนิกชน เช่น อานิสงค์การฟังเทศน์มหาชาติ การตั้งใจฟังเทศน์มหาชาติให้จบครบบริบูรณ์ภายในวันเดียวทั้ง ๑๓ กัณฑ์ เป็นเหตุให้สำเร็จความปรารถนา
๗. มหาชาติในแต่ละท้องถิ่นมักจะแสดงให้เห็นถึงลักษณะวิถีชีวิต ความเป็นอยู่และความเชื่อได้อย่างชัดเจน
